خرما یکی از محصولات مهم کشاورزی در مناطق گرمسیری جهان و به ویژه خاورمیانه است. ایران به عنوان یکی از بزرگ ترین تولیدکنندگان خرما در جهان، سالانه میلیونها تن خرما تولید میکند. بخش قابل توجهی از وزن خرما را هسته خرما تشکیل میدهد که معمولاً به عنوان ضایعات دور ریخته میشود. با این حال، در دهه های اخیر تحقیقات و فعالیت های صنعتی گستردهای برای بازیافت و بهره برداری از هسته خرما صورت گرفته است. یکی از مهمترین فرآوردههایی که از هسته خرما به دست میآید، پودر هسته خرما است که کاربردهای فراوانی در صنایع مختلف دارد.
تولید پودر هسته خرما، نیازمند فرآیندهای دقیق آسیاب و آمادهسازی است. در این مقاله، فرآیند آسیاب هسته خرما، تجهیزات مورد نیاز، مزایا، کاربردها و ارزش اقتصادی آن به صورت جامع بررسی میشود.
هسته خرما حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد وزن کل خرما را شامل میشود و دارای ترکیبات ارزشمندی است. بر اساس تحقیقات علمی، ترکیب شیمیایی هسته خرما بهطور متوسط شامل موارد زیر است:
این ترکیبات، هسته خرما را به مادهای مغذی و قابلاستفاده در صنایع مختلف غذایی، دارویی و حتی آرایشی تبدیل کرده است.
تا چند سال پیش، هسته خرما بهعنوان ضایعات کشاورزی محسوب میشد. اما امروزه، با توسعه فناوریهای فرآوری، میتوان از آن محصولات باارزش اقتصادی بالا تولید کرد. فرآوری هسته خرما با هدفهای زیر انجام میشود:
فرآیند اصلی در تولید این محصولات، عملیات آسیاب هسته خرما و تهیه پودر هسته خرما است.
۱. جمعآوری و جداسازی هستهها
در اولین مرحله، هستهها از گوشت خرما جدا میشوند. این کار میتواند بهصورت دستی یا صنعتی انجام گیرد. در کارخانههای بزرگ، از دستگاههای جداساز مکانیکی استفاده میشود که هسته را از پالپ خرما جدا کرده و آن را برای مراحل بعدی آماده میسازد.
۲. شستوشو و خشککردن
هستهها معمولاً حاوی بقایای شیره خرما هستند که باید کاملاً پاک شوند. شستوشو با آب تمیز و در صورت نیاز با محلولهای ضدعفونیکننده انجام میشود. پس از آن، هستهها در دستگاههای خشککن با دمای کنترلشده (۵۰ تا ۷۰ درجه سانتیگراد) خشک میشوند تا رطوبت آنها به کمتر از ۱۰ درصد برسد. این مرحله بسیار مهم است، زیرا وجود رطوبت باعث چسبندگی در آسیاب و کاهش کیفیت پودر نهایی میشود.
۳. شکست اولیه (خرد کردن)
هسته خرما بسیار سخت است و نمیتوان آن را مستقیماً در آسیابهای معمولی پودر کرد. ابتدا باید توسط دستگاه خردکن صنعتی یا آسیاب فکی به قطعات کوچکتر (حدود ۲ تا ۵ میلیمتر) تبدیل شود. این مرحله باعث میشود فرآیند آسیاب نهایی سریعتر و یکنواختتر انجام گیرد.
۴. آسیاب نهایی
در مرحله بعد، قطعات خردشده وارد آسیاب اصلی میشوند. بسته به نوع محصول نهایی و اندازه ذرات مورد نظر، از انواع مختلف آسیابها استفاده میشود:
در پایان این مرحله، پودر هسته خرما با دانهبندی مورد نظر آماده میشود.
۵. الک و بستهبندی
پودر آسیابشده از الک عبور داده میشود تا ذرات درشت جدا شوند. سپس محصول نهایی در کیسهها یا بستههای مخصوص (معمولاً در کیسههای ۲۵ کیلوگرمی یا بستههای ۱ کیلوگرمی) بستهبندی و برای مصرف یا فروش آماده میگردد.
برای راهاندازی یک واحد تولید پودر هسته خرما، تجهیزات زیر ضروری است:
در صورت استفاده از فناوریهای پیشرفته، میتوان سیستم جمعآوری گردوغبار و فیلتراسیون نیز اضافه کرد تا آلودگی محیطی کاهش یابد.
